Instytut Dialogu Międzykulturowego im. Jana Pawła II -

23 października 2014 roku ksiądz dr hab. Krzysztof Guzowski, prof. Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego przedstawił wykład pt. „Inspiracje personalistyczne w teologii Jana Pawła II”.

Myśl personalistyczna jest bardzo często pomijana przez naukę, gdyż dotyczy życia konkretnych osób. Głównym zainteresowaniem personalizmu jest godność osoby ludzkiej, a sama  myśl personalistyczna posiada fundamenty w filozofii i teologii.  Myśl personalistyczna jest bardzo często podejmowana przez teologów, natomiast źródłem personalizmu jest doktryna trynitarna chrześcijaństwa. Pisarz Massimo Serretti odkrył, iż Jan Paweł II w swych poglądach wykazuje wiele wspólnego z myślą mistyczną i poglądami ojców kościoła, ponieważ sam był mistykiem. Ten obszar nie został jeszcze zbadany. Poglądy Ojca Świętego przypominają m. in. myśl Grzegorza z Nyssy, św. Grzegorza z Nazjanu  oraz św. Bazylego. Ci myśliciele zwani ojcami kapadockimi wyprowadzali refleksje o człowieku z refleksji o Bogu w Trójcy Świętej. Jako pierwsi stworzyli pierwszą zasadniczą podwalinę pod myśl personalistyczną, iż  natura ludzka jest zawsze osobowa czyli duchowa (wosobienie).

Personalizm Jana Pawła II przedstawiony w pismach teologicznych papieża  jest myślą życia i pozostaje w służbie życia. W tych rozważaniach nie można odrzucać tajemnicy i głębi osoby ludzkiej. Można natomiast analizować fenomeny, przejawy tej osoby. Ojciec Święty zdawał sobie sprawę, iż należy używać takich metod, aby w pełni móc uszanować misterium osobowe a z drugiej strony, aby nie odrzucać fundamentu ontologicznego.

W rozważaniach na temat Ducha Świętego Jan Paweł II wiele miejsca poświecił analizie danych biblijnych, aby pokazać osobową naturę Ducha Świętego („Katechezy”, 1991). Duch Święty jest postrzegany jako  Paraklet i jako nauczyciel. Pierwszą z cech osobowych Ducha Świętego  jest jego zdolność sprawcza, inicjowanie pewnych wydarzeń. Dzieje się tak np. w czasie Zwiastowania: „Duch Święty zstąpi na ciebie i moc Najwyższego osłoni Cię”. Jest to wyraźne podkreślenie podmiotu działania, czyli osoby. W Ewangelii wg Św. Łukasza jest mowa o działaniu Ducha Świętego jako osoby, która inspiruje Św. Elżbietę do wypowiadania się. Symeonowi Duch Święty objawia prawdę o Mesjaszu. Mężczyzna jest także kierowany przez Ducha Świętego, wpływa na jego decyzję. Duch Święty jest zatem osobą, ponieważ jest podmiotem działania.  Osoba to nie tylko podmiot myślący, ale także działający etycznie i moralnie. Jan Paweł II podkreślał także, iż działanie Ducha Świętego stanowi obronę przed złym duchem. Ewangeliści często pokazują Ducha Świętego jako osobę prowadzącą inną osobę, np. w scenie kuszenia Duch wyprowadzający Jezusa na pustynię.  

Odrzucenie Ducha Świętego jest odrzuceniem samego źródła życia i świętości, które pochodzą od Boga. Ewangelia Św. Jana jest Ewangelią życia. Św. Jan pokazuje, że ludzie pragną przyjścia Jezusa i pewnego ładu, dlatego Ewangelista termin „Królestwo Boże” zastępuje terminem „Życie”. Człowiek więc otrzymuje Ducha Świętego, który jest życiem osobowym objawiającym się troską i miłością Boga. Chrystus jest uosobieniem tej prawdy, bo tylko jako osoba ludzka może nadać drugiemu człowiekowi sens życia miłością, opieką, doświadczeniem celowości.  Duch Święty jest także źródłem radości, które równocześnie tkwi w drugim człowieku. Radość życia jest znakiem duchowego odrodzenia. Duch Święty jest także nauczycielem i świadkiem prawdy - u podstaw rzeczywistości tkwi Ewangelia. Prawda jest zatem zrozumieniem objawienia, jest Chrystusem. Zło natomiast sprzeciwia się naturze ludzkiej osoby, działa przeciwko obecności Boga w życiu człowieka.

Definicja osoby wg Jana Pawła II:  być osobą „ to znaczy: dążyć do samospełnienia (tekst soborowy mówi o „samoodnalezieniu”), które nie może dokonać się inaczej, jak tylko >>poprzez bezinteresowny dar z siebie samego<<. Prawzorem takiego rozumienia osoby jest sam Bóg jako Trójca, jako komunia Osób. Stwierdzenie, że człowiek jest stworzony na obraz i podobieństwo tego Boga, znaczy zarazem, że człowiek jest wezwany do tego, aby bytować „dla” drugich, aby stawać się darem”. Jan Paweł II podkreśla tu fenomen kobiety. Wynika to z poglądu, iż  człowiek spełnia się w konkretności swojego życia. Konkretność każdej osoby ludzkiej bez względu na jej kulturę, rasę czy pochodzenie jest właśnie wpisana w fakt bycia osobą.  W okresie pontyfikatu Ojciec Święty przeszedł od perspektywy androcentrycznej do integralnej personalistycznej. Widać to wyraźnie w Mariologii Jana Pawła II oraz w tekście „Osoba i czyn”. Ludzki czyn odsłania nam, kim jest osoba wraz z jej dynamiczną i aktywną naturą.  Czyn i działanie jest przypisane konkretnej osobie, bowiem natura ludzka jest zawsze uosobiona.  Jan Paweł II podkreślał w swych tekstach potrzebę akceptacji równości przy istniejących różnicach pomiędzy mężczyzną a kobietą oraz potrzebę podkreślenia różnic przy istniejącej równości. Wizję konkretności osoby podkreślał w Osobie Maryi. Bóg wybiera ją na matkę i przez to realizuje ją jako kobietę. Realizacją  kobiety jako osoby jest więc dawanie życia osobowego drugiemu człowiekowi. Maryja jest tu wskazana jako ikona Trójcy Świętej, rodzi do życia w Bogu. Tylko mężczyzna i kobieta w swej jednodwoistości wskazują na wymiar życia osobowego. Jan Paweł II w Osobie Maryi ukazuje paradygmat osoby ludzkiej, spełnionej w Bogu. Ponieważ Bóg objawia się w wydarzeniach, dlatego wybór Maryi pokazuje na sposób traktowania kobiet przez Boga. Jan Paweł II podkreśla, iż godność osoby ludzkiej realizuje się właśnie w konkretności bycia kobietą i mężczyzną.