Instytut Dialogu Międzykulturowego im. Jana Pawła II -

Moment, gdy dziecko idzie po raz pierwszy do szkoły, jest ważny zarówno dla dziecka jak i jego rodziców. Cała rodzina jest pełna nadziei, ale także obaw. Sukces dziecka na starcie edukacji jest niezwykle ważny!

Diagnoza gotowości szkolnej dla rodziców

Dzieci, które od początku czują się w szkole dobrze, nie przejawiają trudności w adaptacji do nowych warunków – wykształcają w sobie poczucie pozytywnej motywacji do uczenia się,  są zadowolone, otwarte na nowe kontakty z rówieśnikami, chętne do podejmowania obowiązków szkolnych, są szczęśliwe. Natomiast dzieci, które już na początku kariery szkolnej  spotykają się z trudnościami – bardzo szybko się zniechęcają i utwierdzają w przekonaniu, że nigdy sobie nie poradzą, że nie nadają się do niczego, a chodzenie do szkoły wiąże się dla nich z przykrościami i porażkami. Jeżeli takie przekonanie towarzyszy dziecku przez dłuższy czas, może doprowadzić do wielu zaburzeń,  negatywnych  zachowań, a także wpłynąć ujemnie na stosunek do otoczenia i samego siebie.
Jest również jedną z przyczyn występowania fobii szkolnej. Aby zapobiec niepowodzeniom szkolnym naszych dzieci już na starcie, musimy odpowiedzieć sobie na pytanie:

Co to jest gotowość szkolna?

Gotowość/Dojrzałość szkolna jest to gotowość dziecka do podjęcia nauki szkolnej.
Według W. Okonia” gotowość  szkolna” określona jest jako osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju umysłowego, emocjonalnego, społecznego i fizycznego, który  umożliwia mu udział w życiu szkolnym i opanowanie treści programowych klasy pierwszej. Natomiast E. Waszkiewicz uważa, że „gotowość szkolna” to moment równowagi między wymaganiami szkoły, a możliwościami rozwojowymi dziecka.  M. Przetacznikowa  "gotowością szkolną” nazywa zespół  cech psychofizycznych ukształtowanych w okresie pierwszych 6 lat życia, które umożliwiają dziecku przystosowanie się do nauki w szkole.
W badaniach nad gotowością, które prowadzi się obecnie, szczególnie akcentuje się jako ważną, umiejętność nawiązywania przez dziecko kontaktów z rówieśnikami i nauczycielem.
Gotowość szkolna nie jest uwarunkowana biologicznie i nie następuje samorzutnie w określonym czasie, ale jest osiągana poprzez różnorodne doświadczenia dziecka w sferze umysłowej, społecznej, emocjonalnej i fizycznej, na drodze długotrwałego procesu przemian,  który prowadzi do przystosowania się dziecka do szkolnego systemu nauczania.

Wskaźniki gotowości  szkolnej dziecka.

Dziecko gotowe do szkoły zna:
- swoje imię i nazwisko,
- adres zamieszkania,
- imiona rodziców,
- nazwę zawodu rodziców, jeśli pracują,
- nazwy zwierząt domowych,
- nazwy dni tygodnia, pór roku.
Dziecko gotowe do szkoły umie:
- prawidłowo trzymać ołówek (pomiędzy palcami wskazującym, środkowym i kciukiem),
- posługiwać się przyborami do rysowania, kolorowania i pisania zawsze tą samą ręką (prawą lub lewą),
- kolorować obrazek bez wychodzenia za linię,
- narysować postać człowieka z zachowaniem odpowiednich proporcji, szczegółów,
- poprawnie odwzorować kształty geometryczne, szlaczki literopodobne,
- lepić z plasteliny, gliny lub masy solnej,
- ciąć nożyczkami wzdłuż wyznaczonej linii prostej, falistej i łamanej,
- sprawnie wykonać proste ćwiczenia gimnastyczne, np.: skakać na jednej nodze, rzucać i łapać piłkę,
- samodzielnie się rozebrać i ubrać,
- zawiązać sznurowadła i zapiąć guziki,
- odróżnić prawą i lewą stronę ciała u siebie oraz osoby stojącej naprzeciwko,
- wymienić kilka różnic w dwu pozornie podobnych do siebie przedmiotach lub obrazkach,
- grupować przedmioty według, np.: barwy, kształtu, wielkości,
- sortować znane przedmioty lub ich obrazki wg określonej zasady, np.: owoce, zwierzęta, zabawki,
- wybrać takie same obrazki, litery, wyrazy,
- złożyć widokówkę pociętą na kilka części,
- dobrać w pary obrazki lub przedmioty z uwzględnieniem jakiejś cechy wspólnej, np.: igła- nitka, koło- samochód,
- odróżniać dźwięki różnych pojazdów, instrumentów, głosy zwierząt,
- odtworzyć prosty układ rytmiczny wystukany przez dorosłego, np.: ( - - ¬_), (- - _),
- dokonać analizy (podzielić wyraz na sylaby), np.: mo– ty –le,
- dokonać syntezy (złożyć w całość) wyraz wypowiedziany sylabami: motyle,
- wyróżnić głoskę ( zarówno samogłoskę, jak i spółgłoskę) na początku i na końcu wyrazu,( m – otyle,  motyl – e)
- zróżnicować wyrazy dźwiękopodobne, np.: pas - bas, kasza - kasa,
- swobodnie liczyć do 10, także wspak,
- przeliczyć elementy w zbiorze i powiedzieć ile ich jest,
- dodawać i odejmować na konkretach, np.: liczmanach lub palcach do 10,
- porównać ze sobą dwa zbiory, powiedzieć gdzie jest więcej, a gdzie mniej,
- opowiedzieć, co przedstawia dany obrazek,
- poprawnie wymawiać wszystkie głoski oraz dłuższe wyrazy, np.: kalafior, kolorowy, suszony, szosa…
- budować zdania poprawne pod względem gramatycznym,
- przez dłuższą chwilę skupić się na słuchaniu opowiadania, bajki lub muzyki,
- zapamiętać teksty krótkich wierszyków i piosenek,
- zgodnie bawić się w grupie, zaczekać na swoją kolej,
- doprowadzić rozpoczętą pracę lub zabawę do końca,
- posprzątać po sobie po zakończeniu pracy lub zabawy,
- podporządkować się poleceniom,
- wykonać 3-4 polecenia wg kolejności podanej przez dorosłego,
- bez problemu rozstać się z rodzicami lub opiekunami,
- łatwo nawiązywać kontakt z dorosłymi i rówieśnikami.
O powodzeniu szkolnym dziecka decyduje więc w dużej mierze jego gotowość szkolna, ale nie tylko. Losy szkolne dziecka zależą również od technik i metod pracy dydaktycznej, a także od postawy rodziców, którzy niejednokrotnie chcąc pomóc dziecku ,popełniają błędy.

Najczęstsze błędy rodziców:

Straszenie szkołą
Dziecko będzie traktować pójście do szkoły jako przykry obowiązek, a samą szkołę postrzegać będzie jako miejsce, w którym będzie mu źle.
Likwidacja zabawek
Często także całkowite zburzenie dotychczasowej organizacji życia w domu. Powoduje to utratę poczucia bezpieczeństwa, które zastępuje niepewność, a nawet zagrożenie. Od dziecka zaczyna wymagać się zbyt dużej odpowiedzialności i dorosłości.
Okazywanie lęku przed szkołą przez samych rodziców
Coraz częściej zdarzają się sytuacje, w których to rodzice przejawiają strach przed szkołą i po prostu zarażają nim dzieci.
Stosunek do oceny szkolnej
Dzieci nie zdają sobie sprawy z wartości oceny. Jest ona kształtowana przez dom rodzinny i najbliższe otoczenie dziecka. Przykre dla dziecka przeżycia mogą wywołać nadmierne ambicje rodziców, nastawionych na zdobywanie przez dziecko najlepszych stopni. Otrzymanie każdej innej oceny spowoduje napięcie, wywoła lęk, a z czasem doprowadzi do zachwiania wiary dziecka we własne możliwości i poczucia niższej wartości. Strach przed pójściem do szkoły wywoła z pewnością zapowiedź przykrych konsekwencji z powodu złych ocen.

Zadania dla rodziców w zakresie kształtowania dojrzałości szkolnej.

1. Wyrabianie u dziecka samodzielności w zakresie czynności samoobsługowych (mycie, ubieranie się, jedzenie, dbanie o swoje zabawki, przybory do rysowania, porządek w pokoju i na biurku, stawianie prostych zadań związanych z pomocą dorosłym w czynnościach i pracach domowych). Wyręczanie dziecka powinno następować wyłącznie w sytuacjach przerastających jego możliwości. Zbyt częste wyręczanie prowadzi do wytworzenia bezradności w sytuacjach wymagających samodzielności. Należy chwalić dziecko za udane wykonanie zadania.
2. Budowanie wytrwałości i systematyczności.Należy przydzielać dziecku pewne stałe obowiązki (prace domowe np.. sprzątanie, pomoc przy przygotowywaniu posiłków, opieka nad roślinami, zwierzętami, współpraca z rodzeństwem w zakresie czynności samoobsługowych i podczas zabawy ) oraz zwracać uwagę, aby doprowadzało je do końca. Ważne jest, aby doceniać przejawy aktywności i starania dziecka.
3. Kształcenie prawidłowej wymowy.Podczas zabaw i rozmów z dzieckiem samemu prezentować prawidłowe wzorce mowne, wyraźnie artykułować głoski, mówić wolno, nie naśladować mowy dziecięcej, nie używać spieszczeń i zdrobnień, ponieważ nieprawidłowe wzorce  utrwalają się przyczyniając się potem do błędów w pisaniu. Można stosować róże zabawy słowne: np. zabawy z sylabami, głoskami, oglądanie i opowiadanie historyjek, ilustracji oraz czytanie książek dla dzieci.
4. Doskonalenie sprawności manualnej i grafomotorycznej ręki. Warto organizować dziecku zabawy plastyczne (malowanie, wycinanie, wyklejanie, lepienie, rysowanie, wydzieranie, składanie), które rozwijają niezbędną przy pisaniu ,sprawność ręki.
5. Wypracowywanie umiejętności uważnego słuchania i koncentrowania się. Oglądanie wspólnie z dzieckiem bajek i filmów dla dzieci. Czytanie dziecku dostosowanych do jego możliwości percepcyjnych utworów literatury dziecięcej i korzystanie z czasopism dziecięcych (zawierają one właściwie dobraną tematykę, ćwiczenia i pomysły zabaw, które we właściwym kierunku rozwijają dziecko) oraz wzbogacają słownik czynny i bierny, uczą skupienia uwagi, rozwijają myślenie i wyobraźnię dziecka.
6. Ćwiczenie pamięci, słuchu i poczucia rytmu poprzez uczenie na pamięć wierszy i piosenek.Zachęcanie do występów przed publicznością, brania udziału w teatrzykach przedszkolnych, występach tanecznych i wokalnych- grupowo i solowo. Zachęcanie do tworzenia i kreowania wybranych przez dziecko postaci.
7. Rozwijanie aktywności poznawczej. Wspólne oglądanie programów telewizyjnych, „kontrolowane” gry i zabawy z komputerem, słuchanie płyt, audycji radiowych, chodzenie do kina, teatru, wspólne spacery, spotkania rodzinne, okolicznościowe- dostarczają dziecku wiedzy o otaczającym świecie i są okazją do obserwowania. Dają możliwość wspólnej rozmowy oraz ćwiczą umiejętność wyrażania myśli i sądów.    
8. Rozbudzanie pozytywnej motywacji do uczenia się.Zaciekawianie dziecka otaczającym światem, inspirowanie swoją aktywną i afirmującą postawą do otoczenia i ludzi. Organizowanie interesujących dla dziecka zdarzeń i sytuacji w środowisku rodzinnym i otoczeniu społeczno-przyrodniczym. Zachęcanie, poprzez nagradzanie jego wysiłków i dobrze wykonanych zadań.
Nie należy zmuszać dziecka do ćwiczeń, krytykować, ośmieszać, ale nagradzać i zachęcać do aktywności poprzez zapewnienie ciekawych, atrakcyjnych materiałów pomocniczych do nauki czytania, pisania i liczenia.
 
Wnioski:

Właściwie każdą czynność czy wydarzenie dnia codziennego można wykorzystać do rozwijania umiejętności i pogłębiania wiedzy naszego dziecka - do odpowiedniego przygotowania go do szkoły. Wszystko zależy od instrukcji i komentarza dorosłego, od pokierowania działaniem dziecka, sprowokowania go pytaniami do obserwacji i myślenia oraz od nagrodzenia jego wysiłków własnym entuzjazmem i aplauzem.
 
Elżbieta Chmielewska